یا110

در قرآن کریم آیاتی وجود دارد که راه نجات و رستگاری را بیان کرده، نیز آیاتی که از ریشه نجات آمده، اما در صدد بیان نجات و رستگاری نیست. در حقیقت بین آنها عموم و خصوص من وجه است.

الف. آیاتی که راه نجات را معرفی کرده‌اند: قرآن کتاب آسمانی الهی و بیان‌گر راه هدایت و تکامل انسان است؛ از این‌رو سراسر قرآن، یا مستقیماً یا غیر مستقیم، راه صحیح و راه نجات و رستگاری انسان را بیان کرده است و هیچ آیه‌‌ای بی‌ربط با هدایت و رشد انسان نیست.

با این‌حال برخی از آیاتی را که به طور مستقیم به راه نجات و رستگاری اشاره کرده است، بیان می‌کنیم.

1. ایمان به خدا، پیامبر، جهاد و هجرت در راه خدا: خداوند در سوره صف، راه نجات از عذاب دردناک آخرت را چنین بیان می‌کند: «یَأَیهُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ هَلْ أَدُلُّكمُ‏ْ عَلىَ‏ تجِارَةٍ تُنجِیكمُ مِّنْ عَذَابٍ أَلِیمٍ* تُۆْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ تجُاهِدُونَ فىِ سَبِیلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِكمُ‏ْ وَ أَنفُسِكُمْ  ذَالِكمُ‏ْ خَیرْ لَّكمُ‏ْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ* یَغْفِرْ لَكمُ‏ْ ذُنُوبَكمُ‏ْ وَ یُدْخِلْكمُ‏ْ جَنَّاتٍ تجَرِى مِن تحَتهِا الْأَنهْارُ وَ مَسَاكِنَ طَیِّبَةً فىِ جَنَّاتِ عَدْنٍ  ذَالِكَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ»؛اى كسانى كه ایمان آورده‌‏اید! آیا شما را به تجارتى راهنمایى كنم كه شما را از عذاب دردناک رهایى مى‏‌بخشد؟ به خدا و رسولش ایمان بیاورید و با اموال و جانهایتان در راه خدا جهاد كنید. این براى شما (از هر چیز) بهتر است اگر بدانید. اگر چنین كنید گناهانتان را مى‏‌بخشد و شما را در باغ‌‌هایى از بهشت وارد مى‌‏كند كه نهرها از زیر درختانش جارى است و در خانه‌‌هایی پاكیزه در بهشت جاویدان جاى مى‌‏دهد و این پیروزى عظیم است.

در آیه‌‌ای دیگر، با اشاره به ایمان و جهاد، از هجرت در راه خدا نیز یاد می‌‌کند و می‌‌فرماید کسانی که این کارها را انجام داده باشند، مقام بزرگی در نزد خدا دارند و فقط این‌گونه افراد به حقیقت پیروزی و رستگاری دست می‌‌یابند.

2. اطاعت از خدا و پیامبر، خشیت از خدا و تقوای او: در آیه‌‌ای دیگر، سخن از پیروی از خدا و پیامبرش به میان آمده و به خوف از خدا و تقوای او اشاره شده و راه سعادت را در رعایت این موارد دانسته است: «وَ مَن یُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یخَشَ اللَّهَ وَ یَتَّقْهِ فَأُوْلَئكَ هُمُ الْفَائزُونَ»؛ و هر كس از خدا و پیامبرش اطاعت كند، و از خدا بترسد و از مخالفت فرمانش بپرهیزد، چنین كسانى همان پیروزمندان واقعى هستند.

3. حقیقت طلبی: در قرآن، در توصیف کسانی که اهل هدایت هستند، چنین آمده است: «الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ  أُوْلَئكَ الَّذِینَ هَدَئهُمُ اللَّهُ وَ أُوْلَئكَ هُمْ أُوْلُواْ الْأَلْبَابِ»؛همان كسانى كه سخنان را مى‌‏شنوند و از نیكوترین آنها پیروى مى‌‏كنند. آنان كسانى هستند كه خدا هدایتشان كرده، و آنها خردمندانند.

در واقع کسانی اهل نجات و سعادت هستند که از هر نوع تعصب جاهلانه قومی و ملیتی و غیره به دور باشند و اهل تحقیق و حق جویی باشند. این افراد، به همه سخنان و نظریات، گوش فرامی‌‌دهند و بعد با انصاف به قضاوت درباره آنها می‌‌پردازند و بدون جانبداری، راه صحیح را انتخاب می‌‌کنند.

4. تزکیه نفس: یکی از راه‌های رسیدن به سعادت، تزکیه نفس است. در اسلام تأکید فراوانی بر این مطلب شده و دستورات زیادی در این باره به مردم ارائه شده است. پاک ساختن روح و جان انسان، از خلقیات و صفات ناپسند، موجب رشد و آمادگی برای دریافت خصلت‌‌ها و اوصاف نیکو و نور معرفت است؛ از این‌رو، خداوند به نُه چیز قسم یاد می‌‌کند تا اهمیت مسئله را بیان کند. سپس می‌‌فرماید: «قَدْ أَفْلَحَ مَن زَكَّئهَا»؛هر كس نفس خود را پاک و تزكیه كرده، رستگار شده است.

ب. آیه‌‌ای که اشاره به واژه «نجات» دارد: یکی از آیات قرآن کلمه «نجات» را در خود جای داده است؛ اما این آیه در صدد بیان راه نجات نیست: «وَ إِذْ قالَ مُوسى‏ لِقَوْمِهِ اذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَیْكُمْ إِذْ أَنْجاكُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ یَسُومُونَكُمْ سُوءَ الْعَذاب»؛و (به خاطر بیاور) هنگامى را كه موسى به قومش گفت: «نعمت خدا را بر خود به یاد داشته باشید، زمانى كه شما را از (چنگال) آل فرعون رهایى بخشید! همان‌ها كه شما را به بدترین وجهى عذاب مى‏‌كردند.

منبع:
 صف، 10-11.
 «الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ هَاجَرُواْ وَ جَاهَدُواْ فىِ سَبِیلِ اللَّهِ بِأَمْوَالهِمْ وَ أَنفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِندَ اللَّهِ  وَ أُوْلَئكَ هُمُ الْفَائزُونَ»؛ آنها كه ایمان آوردند، و هجرت كردند، و با اموال و جان‌هایشان در راه خدا جهاد نمودند، مقامشان نزد خدا برتر است و آنها پیروز و رستگارند»؛ توبه، 20.
نور، 52.
[ زمر، 18.
 شمس، 9.
 ابراهیم، 6.